door Eric van der Ent

Ondanks de huidige stikstofproblemen zien we dagelijks nieuwbouwprojecten. Op verschillende plekken in Baarn wordt momenteel gebouwd. De oude Gaspard de Colignyschool heeft plaatsgemaakt voor de nieuwbouw van 13 woningen. Voor de 24 verouderde woningen aan de Troelstralaan / Nolenslaan / Groen van Prinstererlaan komen 39 nieuwe. We zien het gebeuren, fietsen er voorbij en een paar maanden later weten we niet beter of de woningen hebben er altijd gestaan. Maar dat is natuurlijk niet zo. Zelfs de oudste gebouwen in Baarn werden ooit nieuw gebouwd. Is daar ook bewijs van? Jazeker!

Toegegeven, in ons archief zijn meer foto’s te vinden van de sloop van oude gebouwen dan van de nieuwbouw ervan. Tegenwoordig worden uiteraard veel meer foto’s gemaakt dan 100 jaar geleden. Echt oude foto’s van nieuwbouw zijn schaars. Toch hebben we een aantal mooie momentopnamen gevonden. 

Gezicht op de in aanbouw zijnde watertoren van de Utrechtsche Waterleiding Maatschappij aan de Sophialaan. (Coll. Het Utrechts Archief)

De watertoren
Eén van de mooiste foto’s is ongetwijfeld die van de nieuwbouw van onze watertoren aan de Sophialaan op het hoogste punt van Baarn. Een prachtig plaatje dat een mooie plek in dit verhaal verdient. Met sierlijke letters is de datering op de foto genoteerd: mei 1903, dus 120 jaar geleden! De watertoren doet als zodanig al lang geen dienst meer. In 2012 werd begonnen aan een verbouwing van het gebouw tot heel bijzondere woning. Eind 2014 was de verbouwing gereed en konden de nieuwe bewoners het prachtige monumentale pand betrekken.

120 jaar later staat de watertoren nog steeds fier overeind. Prachtig! (Foto: Geheugenvanbaarn.nl)

De watertoren is gereed (Maasbode 25 november 1903)

Begin 1903 schreef de directie van UWM de aanbesteding uit voor de onderbouw (schacht) en de stenen omhulling van het reservoir. De buizen werden door UWM zelf geleverd, het materiaal voor het reservoir werd op maat gemaakt en geleverd door een Duitse fabrikant. De opdracht werd gegund aan aannemer C. Wegerif uit Apeldoorn. Bij de aanbesteding had hij een offerte voor fl. 22.752,- ingediend. De muren van de begane grond zijn 80 cm dik en door en door gemetseld. De muren van de schacht zijn conisch en worden dus naar boven toe minder dik. Deze schacht is ongeveer 18 meter hoog. Het reservoir daarboven kraagt ongeveer 2 meter uit over de schacht. Die overgang wordt gevormd door een ring van gewelfd metselwerk. Vakwerk! Die metselaars waren werkelijk kunstenaars. De inhoud van het reservoir is 500 m3 en kon dus 500.000 liter water bevatten. Om vanaf de begane grond tot aan het dak te komen moet een trap van maar liefst 146 treden bestegen worden. Op de windvaan bovenop het gebouw staat ‘oktober 1903’, de datum van ingebruikname, vermeld. Nu, in 2023, staat de toren nog steeds fier overeind en is aangewezen als rijksmonument waardoor we hopelijk nog tot in lengte van dagen van dit prachtige gebouw zullen kunnen genieten.

Baarnsteyn in de steigers in 1875, gezien vanaf de veranda van het station. Het complete Amaliapark moest nog worden aangelegd (Coll. Geheugenvanbaarn)

Villa Baarnsteyn

Te koop: villa te Baarn, advertentie gevonden in een grachtenpand in Amsterdam. (Foto: Eelco Sok)

Leuk zo’n oude foto van de watertoren uit 1903. Een 120 jaar oude foto is bijzonder, maar we kunnen nog verder terug in de tijd. Misschien wel de oudste foto van een nieuwbouwproject in Baarn is een foto van de bouw van villa Baarnsteyn. Dit prachtige pand stond ooit op de hoek van de Stationsweg en de toenmalige Lielaan, nu Prins Hendrik­laan. In 2012 stuurde dhr. Eelco Sok uit Baarn ons een foto van een fragment van een oude krant die hij uit een balk in een grachtenpand in Amsterdam gevist had. Het was flink beschadigd, maar we herkennen een advertentie waarin een in 1875 nieuw gebouwde villa in Baarn te koop wordt aangeboden. Nieuwsgierig geworden zochten we op Delpher.nl of deze krant wellicht gedigitaliseerd te vinden was. Daar vonden we de advertentie, onbeschadigd en goed leesbaar. 

De onbeschadigde advertentie (Algemeen Handelsblad 6 februari 1876)

Het bleek om villa Baarnsteyn te gaan. Volgens de advertentie uit 1876 gebouwd in 1875. Het had maar liefst 10 kamers, een keuken met bijkeuken, een kelder, zolder met dienstbodekamer. Geinteresseerden konden zich melden bij dhr. Maatkamp, meester-timmerman te Baarn, die de villa voor f. 21.840 voor dhr. S.H. Eerdmans, onder beheer van architect A.L. van Gendt had gebouwd. Eerdmans heeft er dus maar kort of mogelijk helemaal niet gewoond, aangezien de villa in 1876 alweer te koop werd aangeboden. 

Villa Baarnsteyn in vol ornaat (Coll. Geheugenvanbaarn.nl)

Waarschijnlijk liet Eerdmans de villa als investering bouwen. Baarn stelde in de tijd dat deze villa gebouwd werd nog niet veel voor. In 1840 had de gemeente Baarn nog maar 282 huizen en 1.953 inwoners. Pas na de bouw van het station in 1874 kwam de grote intocht van rijke Amsterdammers naar Baarn op gang. In bovenstaande advertentie wordt de Stations­weg ook nog nieuwe Stationsweg genoemd. Het station was immers nog maar net gereed. Villa Baarnsteyn was jarenlang de woning van de intendant van paleis Soestdijk, Johan Frederik Hendrik Guimond de Briquemond (1832-1887). Het huis ernaast, Sterrebosch, werd als koetshuis gebouwd. Baarnsteyn werd in 1969 gesloopt om plaats te maken voor het gelijknamige appartementengebouw. De villa is verdwenen, maar de foto’s hebben we nog, zelfs van de bouw, 148 jaar geleden.

De wintertuin in 2022 in prachtig winters landschap (Foto: Geheugenvanbaarn.nl)

De Wintertuin

De foto’s van de nieuwbouw van de watertoren en villa Baarnsteyn zijn heel bijzonder. Wellicht wat minder spectaculair is een foto van de bouw van de Wintertuin in het Cantonspark, maar daarom niet minder indrukwekkend. 

Een zeldzame foto van de nieuwbouw van de Wintertuin, genomen  binnen in de kas. De werklieden hadden beslist geen hoogtevrees. (Weekblad ‘Onze Tuinen’, 20 augustus 1915)

In 1904 erfde August Janssen (1864-1918), schatrijke ondernemer en filantroop, het in Chinese stijl gebouwde landhuis genaamd Canton. Hij liet het in 1910 afbreken om op dezelfde plek een villa te bouwen met dezelfde naam. In 1914-1915 liet hij in de overtuin ervan een Wintertuin aanleggen. Dat hiervoor de relatief nieuwgebouwde villa Troika het veld moest ruimen nemen we maar voor lief. Hij hield niet van half werk want het werd meteen de grootste Wintertuin in Nederland en de hoogste een mooiste kas van Europa. De tuin om de Wintertuin, door ons gekend als Cantonspark, werd ontworpen door zijn tuinbaas J. Goossen. De Wintertuin was een ontwerp van Baarnse aannemer en kassenbouwer Gerrit Koelewijn (1854-1925). Hij woonde op Brink 8-10, het vroegere Schoutenhuis. Achter dit pand had hij een flink stuk grond. Vanaf de Brinkstraat was er een achteringang voor transport ongeveer ter hoogte van de Burg. Penstraat. Om precies te zijn bevond de transportingang zich links naast het huidige pand Brinkstraat 25-27. De ingang vormde ook de grens van de grond die tot aan de Kampstraat doorliep. Behalve een smalle woonstrook langs de Brinkstraat, de Brink en het begin van de Eemnesserweg, behoorde alle grond in deze hoek aan de familie Koelewijn. 

Advertentie Fa. G. Koelewijn in Weekblad Onze Tuinen (1918).

Op deze grond stonden een grote houtloods, een flinke timmermanswerkplaats met beneden houtbewerkingsmachines en boven werkbanken voor handbewerking. Ook had hij daar een kalkput, een smederij en een kyaniseerinrichting voor het verduurzamen van hout. Kyaniseren is een manier om hout voor bederf te bewaren, door het met een oplossing van sublimaat (kwikzilverchloride) te doortrekken. Een uitvinding van de Engelsman Kyan. De bouw van de prachtige Wintertuin in het Cantonspark hielp Koelewijn aan vele projecten door heel Nederland.

Drie nieuwbouwprojecten van lang, lang geleden. Van twee kunnen we nog steeds genieten. Laten we er zuinig op zijn!

Tot slot nog een vraag aan u, ik ben benieuwd of u dit weet. Op onderstaande foto ziet u een nieuwbouwproject in 1961. De dame op de foto is Nannie van Ditshuizen. Zij kwam later in dit gebouwtje te werken. Weet u wat hier gebouwd wordt? Nu is op die plek een klein parkje te vinden. Stuur uw oplossing naar geheugenvanbaarn@gmail.com. Uw prijs: eeuwige roem!

Wat werd hier in 1961 gebouwd?

Geraadpleegd: Watertorenbaarn.nl; Korte geschiedenis van de families Koelewijn en Manten in Eemnes, tijdschrift van de Historische Kring Eemnes 2017-1.